Facemark.az "Dünyada ilk pul və bank sisteminin tarixi" haqqında araşdırma yazını təqdim edir!

Tarixdə ilk bank xidmətlərinin qədim Şumer və Babil dövrünə aid olduğu düşünülür. Şumerlərdə e.ə 3500-cü ildə yaradılmış “Maket (məbəd)” ilk tanınmış bank qurumudur. Maketin kahinləri ilk borc verənlər idi. Qazıntılar nəticəsində onlarınxammal və avadanlıqların alınması üçün ilk dövrlərdə fermerlərə fiziki, daha sonra isə pul kreditləri verdikləri müəyyən edilmişdir. Qazıntılar zamanı aşkar edilmiş sənədlər bir hesabdan digər hesaba köçürmələrin, ödəniş və inkasso tapşırığının, mal sənədlərinin təlimatının mövcudluğunu aydın şəkildə ortaya qoyur. Maketlərin əsas məşğuliyyəti kredit və depozit qəbulu əməliyyatları idi. Babil hökmdarı Hammurapinin çıxardığı məşhur Hammurabi qanunlarında maketlərin kredit işini necə idarə edəcəyi, borcun vaxtı çatdıqda necə toplanacağı, borcun ləğvində borclunun hansı mallarından istifadə ediləcəyi yazılmışdı. Kreditləşmə zamanı əsas kapitalın üçdə biri, nağd pul ixracının beşdə biri müəyyən edilmişdir. Digər tərəfdən təbii fəlakətlər nəticəsində məhsul alına bilməyən illərdə faizlərin hesablana bilməyəcəyi, belə bir vəziyyətdə borcun yığıla bilməyəcəyi bildirilib. Verilmiş borcun müqabilində hər cür daşınar əmlak girovları, daşınmaz əmlak və xüsusilə sahə ipotekası, hətta hörmətli şəxslərin zaminliyi də daxil idi.

Şumerlər həm də pul nişanları kimi dövriyyədə olan çek və ya akkreditiv kimi görünən bəzi sənədlərdən uzaq ölkələrlə mal mübadiləsində istifadə etməyi də bilirdilər. Sonralar görürük ki, bank xidmətləri maketlərin inhisarından çıxıb, ticarətlə məşğul olan bəzi zənginlərin bank xidmətlərində ixtisaslaşmışdır. Qədim Misirdə, Qədim Yunanıstanda və Romada bank əməliyyatları ilə məşğul olan qurumların olduğu məlumdur. Qədim Yunanıstanda ticarətin inkişafı və xalqın zənginləşməsi ilə Afinadakı zəngin maketlərlə yanaşı, trapezitai adlı özəl bankirlər də meydana çıxdı. Qədim Yunanıstanda faizlə bağlı heç bir məhdudiyyət yox idi. Yüksək faiz dərəcələri qarşısında müstəqil mülklər və dövlətlər müəyyən şəhərlərdə dövlət bankları yaratmağa başladılar.

1453-cü ildə İstanbulun fəthi və ortaya çıxardığıİntibah hərəkatı, bir müddət sonra isə yeni qitələrin kəşfi, ticarətin okeanlara keçməsi və genişlənməsi o vaxta qədər qüvvədə olan Kilsə Qanununun Roma Qanununun yerini almasına səbəb oldu. Hətta kilsə qanunu da dəyişdi. Nəticədə faizə baxış dəyişdi. O vaxta qədər haram hesab olunan faizlər qəbul olunmağa başladı. Qiymətli metallardan çap edilən ilk sikkələr eramızdan əvvəl 600-cü ildə meydana çıxdı. Lidiya kralı Alyattes gümüş və qızılın qarışığı olan elektrondan hazırlanmış sikkələrin çap edilməsini əmr etdi. Müasir sikkələr kimi, müxtəlif dəyərləri təmsil etmək üçün müxtəlif təsvirlərlə bəzədilmişdir. Bu inkişaf Lidiyaya öz bölgəsində dominant və zəngin bir güc olmağa kömək etdi. Kağız pullardan ilk istifadə 11-ci əsrdə olmuşdur. Monqol imperatoru Xubilay xan öz əsgərlərinin maaşlarını kağız pullarla verməyə başladı. Avropada kağız pullar ilk dəfə 1661-ci ildə Stokholmda buraxılmışdır. Bir neçə ildən sonra İngiltərədə kağız pullar peyda olmağa başladı. İlk kağız əskinaslar 18-ci əsrdə Amerikada peyda olmuşdur. Bütün bu inkişaflar bank işinin və iqtisadiyyatın inkişafına böyük töhfə verdi. Həmin dövrdə ticarətin intensiv olduğu şəhərlər Amsterdam və Hamburq idi və adı çəkilən pullar bu mərkəzlərə gəlirdi. Bu pul qarışıqlığında 1609-cu ildə Amsterdam Bankı yaradıldı. Bank florin bankını sabit xarakterli və dəyərli hesab pulları kimi yaratdı. Eyni şəkildə, Hamburq Bankıöz bank markasını yaratdı. Həmin dövrdə (1637) Venesiyada Venesiya Bankı yaradıldı və bu bank “Contadi Banka” sistemini inkişaf etdirdi ki, bu da çek və əskinaslardan istifadəyə səbəb oldu. 1640-cı ildə İngiltərədəki tacirlərin London qülləsində saxlanılan qızıl külçələri kralın ələ keçirməsi tacirlərin dövlətə olan inamını sarsıtdı və tacirlər qızıllarını “Qızıl ustaları” adlı tacirlərə verməyə və sertifikat almağa başladılar.Bir müddət sonra Qoldzmitlər anbarlarındakı qızılların boş olduğunu görüb, onlara əsaslanaraq kredit istəyənlərə “Goldsmith Nots” adlı öz əskinaslarını verməyə başladılar. Bu əskinasların zamanla bazarda dövriyyədə olması ilk əskinas sistemini yaratmışdır.