Facemark.az xarici mənbəyə istinadən araşdırma yazını sizlərə təqdim edir!

Rəqəmsal platformada rastlaşdığım 'Cryonics: Second Life Hope' sənədli filmi diqqətimi çəkdi. Taylandlı alim ata və ailəsi ölmək üzrə olan kiçik qızlarını kriogen texnologiyadan istifadə edərək dondurmaq qərarına gəliblər. Kiçik qız ölümcül xəstəliyə tutulub və o zaman müalicəsi mümkün olmadığından ailə başqa texnologiyalardan ümid axtarırdı. Alim olan ata Asiya regionunda əvvəllər sınaqdan keçirilməyən yeni texnologiya olan kriogeni kəşf edir. O ailəsini razı salır və kriogen texnologiyadan istifadə edərək qızının beynini dondurmaq üçün müraciət edirlər. Kiçik qızın bir gün yenidən həyata qayıtması ehtimalı ilə müraciət prosesini və ondan sonrakı hadisələri sənədli filmə çevirirlər. Beləliklə, kriogen texnologiya nədir və onun prosesi nədir? Yalnız filmlərdə olduğunu düşündüyümüz bu texnologiya real həyatda nə qədər uğurlu ola bilər? Doğrudanmı biz başqa bir əsrdə yenidən doğula bilərik?

Kriogen texnologiyası nədir?

Kriogen texnologiya, tibbi texnologiyanın inkişaf etdiyi yaxın illərdə insan və ya heyvan bədənlərini həddindən artıq soyuq temperaturda dondurmağı və onları həyata qaytarmağı vəd edən texnologiyadır. Təəssüf ki, insanlar bəzən müalicəsi mümkün olmayan bir xəstəliyə tutulurlar. Bu vəziyyətdə, tibb inkişaf etdikcə, yaşadıqları dövrdə edə bilmədikləri müalicəni alaraq sağalmaları ümid edilir. İnsanlar bədənlərini dondurmaqla təbabətin inkişaf etdiyi, xəstəliklərinin dərmanının tapıldığı bir vəziyyətə qayıtmağı hədəfləyirlər. Və ya məqsədi sadəcə olaraq gələcəkdə həyatın necə olduğunu təcrübədən keçirmək olan insanlar bu texnologiyadan faydalanmağı səbirsizliklə gözləyirlər.

Kriogen texnologiyası necə ortaya çıxdı?

Kriogenika ideyası fizika müəllimi Albert Ettinger tərəfindən "Ölümsüzlük perspektivi" kitabında irəli sürülmüşdür. Kitabdan təsirlənən və bu fikrə inanan ilk şəxs 1967-ci ildə psixologiya professoru Ceyms Bedford olmuşdur. O dövrdə müalicəsi olmayan böyrək xəstəliyi olduğu üçün könüllü olan ilk insan idi.
Hal-hazırda kriogen texnologiyadan istifadə edən ən məşhur şirkətlərdən biri Alcor Life Extension Foundation şirkətidir. Şirkətin açıqladığı məlumatlara görə, indiyə qədər 208 dondurulmuş xəstə və dondurulmağı gözləyən 1415 üzv olduğu məlumdur. Alcor 1972-ci ildə Kaliforniyada Fred və Linda Chamberlain tərəfindən təsis edilib. Quruculardan biri olan Fredin hazırda Alcor-da dondurulmuş konservasiyada olduğu və Lindanın hələ də orada çalışdığı məlumdur. İnsanlar bu texnologiyanın mümkünlüyü ilə bağlı iki əks qütbə bölünürlər. Kriogen texnologiyanın kifayət qədər yeni olması və hələ də qəti nəticənin olmaması insanların ona olan inamını azaldır. Bu səbəbdən əksər alimlər bu texnologiyanın insanları aldatdığını iddia edirlər. Bunun əksini düşünənlər elm dünyasının günü-gündən inkişaf etdiyinə və bunun da çarəsinin tapılacağına inanırlar. Texnologiyanın müraciət etdiyi əksəriyyəti ölümcül xəstəlikləri olan insanların kütləsidir. Bu insanlar ümidlərinin tükəndiyi nöqtədə olduqları üçün təbii olaraq belə bir seçimə müsbət meyllidirlər.

Kriogen texnologiyası necə işləyir?

Texnologiyanı inkişaf etdirən elm adamlarına görə, "ölü"nün iki fərqli tərifi var: qanuni olaraq ölü və tamamilə ölü. Tam ölüm beynin bütün funksiyalarının dayandırılmasıdır. Qanuni ölümdə ürək döyüntünü dayandırır, lakin bəzi hüceyrə beyin funksiyaları davam edir. Ona görə də həyata qayıdışın mümkün olduğu düşünülür.
Kriogeniklərə sahib olmaq qərarına gəldikdə, əvvəlcə Cryogenics şirkətinə gedirsiniz və illik ödəniş (illik 400 dollar) ödəyirsiniz. Qanuni ölümünüz baş verdikdə, müvafiq komanda sizi obyektə çatdırmağa cavabdehdir. Siz müəssisəyə gedənə qədər minimum bədən funksiyalarını yerinə yetirmək üçün beyinə kifayət qədər oksigen (O2) və qan verilir. Qanın laxtalanmasının qarşısını almaq üçün bədən buzla örtülmüşdür. Daha sonra qanda yeni laxtaların əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün orqanizmə heparin (antikoaqulyant) verilir. Hüceyrələrin birbaşa soyuğa məruz qalması da hüceyrədəki suyun donmasına səbəb olur. Hüceyrələrin su ilə dondurulması onların genişlənməsinə və partlamasına səbəb olacağı üçün bunun qarşısını almaq üçün başqa üsullardan istifadə edilir. İnsanlar üçün antifrizi əvəz edən şiroprotektor adlanan qliserin əsaslı kimyəvi maddə hüceyrədə su ilə əvəz olunur. Beləliklə, dondurma zamanı vitrifikasiya adlanan dərin soyutma prosesi baş verir. Donmağa hazır olan bədən yavaş-yavaş dondurulur. Əvvəlcə -130oC-ə çatana qədər buz yatağına qoyulur. Daha sonra insan bədəni -196oC-ə düşən maye azotla doldurulmuş metal çənə başıaşağı yerləşdirilir. Bunun orta qiyməti 150.000 dollardır.

Kriogen texnologiya əvvəllər istifadə olunubmu?

Kriogen texnologiyaya malik olduğu bilinən altı institut var. Ödənişlər hər institutda dəyişir. Baş ofisi Amerikada yerləşən şirkətlərə tələbat çoxdur. Şirkətlər insanlara daha sürətli və doğru zamanda çatmaq üçün onları izləyən bilərziklər və boyunbağılar təqdim edir. Boyunbağı və bilərziklərin köməyi ilə ölən insanları daha asan izləmək olar.

İndiyə qədər minlərlə insan kriogen texnologiya ilə dondurulub. Ən məşhur dondurulmuş şəxs beysbolçu Ted Williamsdır. Türkiyədə bu texnologiyaya ilk sərmayə qoyan şəxs Çerkez Ethemin qardaşı oğlu Güner Cubandır. Təəssüf ki, indiyədək donmuş insanların heç biri həyata qaytarılmayıb. Tənqidçilər düşünür ki, bu işlə məşğul olan şirkətlər vədlərini yerinə yetirə bilmirlər və bu şirkətlər insanların ümidlərindən istifadə edərək insanları aldadırlar. Chirobioloqlar isə bu işi reallaşdırmaq üçün nanotexnologiya elmindən çox ümidlidirlər və bunun 2040-cı ildə reallaşacağını düşünürlər. İnsanların belə bir ümidə sarılmasının düzgün olub-olmadığı mübahisəlidir, lakin hazırda belə bir texnologiyaya şübhə ilə yanaşmaq olduqca ağlabatandır. Bənzər texnologiya nümunələri var, məsələn, in vitro gübrələmə klinikalarında dondurulmuş embrionlar ana bətnində həyata qaytarılır. Bununla belə, ölü bir insanı və ya heyvanı diriltmək daha mürəkkəb bir hadisədir. İnanmayanlar çox olsa da, inanıb sərmayə qoyanlar da az deyil. Gələcəkdə nə olacağı bilinmir, amma elmin indiki vəziyyətini nəzərə alsaq, yenidən həyata qayıtmaq mümkünsüz görünür.