Facemark.az xarici mənbəyə istinadən araşdırma yazını sizlərə təqdim edir!
Bir səhər yuxudan oyandınız və öyrəndiniz ki, mənzilinizin yaxınlığındakı uşaq bağçası tikintisində həddən artıq dərin qazılması nəticəsində ortaya çıxan qaranlıq qüvvə mənzilinizdəki hər kəsi lənətləyib. Bəzi qeyri-adi hadisələrdən sonra ertəsi gün səhər oyandın və gördun ki ispan dilində danışırsan. Siz nə edərdiz? Bu populyar bir veb serialının ssenarisi olsa belə, bu ssenaridə olduğu kimi birdən-birə fərqli bir dildən istifadə etməyə başlamağınız mümkündür. Xarici dil sindromu adlanan bu vəziyyət dilin funksionallığına və quruluşuna təsir edən beyin zədələnməsi və ya travması nəticəsində yarana bilər.
Xarici dil sindromu nədir?
"Xarici dil sindromu" və ya "Xarici vurğu sindromu" kimi tanınır. Bu, eyni dildə danışan bir cəmiyyətin üzvləri tərəfindən xarici vurğu kimi qəbul edilən nitq səhvlərini ehtiva edən motor nitq pozğunluğudur. Başqa sözlə, fərd öz ana dilində xarici dilə oxşayan ləhcə ilə danışır. Bu nadir sindrom bəzən bu xəstəlikdən əziyyət çəkən fərd ana dilindən başqa bir dildən istifadə etməyə başlayanda baş verir. Halbuki bu əcnəbi dil fərdin ümumiyyətlə bilmədiyi bir dil deyil, daha çox bildiyi, öyrənmə prosesində olduğu və ya çox məruz qaldığı bir dildir.
Xarici dil sindromunun ilk halı 1907-ci ildə fransız nevroloqu Pierre Marie tərəfindən bildirilmişdir. Marie'nin hesabatındakı vəziyyətdə, fərd anartriya kimi tanınan dil problemindən əziyyət çəkirdi. Fərdi əvvəllər Paris ləhcəsi ilə fransızca danışsa da, anarxiyadan sonra Alsas aksentindən istifadə etməyə başladı. Bu ilk hadisədən bəri ən azı 172 xarici dil hadisəsi qeydə alınıb. Ən məşhur hallardan biri İkinci Dünya Müharibəsi. O, İkinci Dünya Müharibəsi zamanı başından qəlpə ilə vurulmuş Monrad-Krohn adlı norveçli qadındır. Qadın Norveçi nasist işğalı zamanı aldığı travmaya görə dil yaratmaq qabiliyyətini qismən itirib. Bu qabiliyyəti bərpa etdikdən sonra qadın alman ləhcəsindən istifadə etməyə başladı və buna görə də cəmiyyətdən kənarlaşdırıldı. Araşdırmalara görə, nevroloji mənşəli xarici dil sindromu qadınlarda daha çox rast gəlinsə də, kişilərdə də müşahidə olunur.
Xarici dil sindromu nümayiş etdirdiyi unikal xüsusiyyətlərə və nitqin altında yatan sinir sistemini başa düşməkdə çətinlik çəkdiyinə görə neyrolinqvistik və nöropsikoloji ədəbiyyatda böyük diqqət çəkmişdir. Hal-hazırda bir çox hallar bildirilsə də, hələ də sindromla bağlı konsensus yoxdur. Xarici dil sindromunun əsas səbəbləri kimi məsələlər hələ də mübahisəlidir. Məsələn, sindromun beynin hansı hissəsində baş verdiyi hələ də dəqiq bilinmir. Beynin müxtəlif bölgələri, məsələn, serebral arteriya, parietal lob və ya frontal lob kimi iş qeydlərinə daxildir.
Xarici dil sindromunun səbəbləri nələrdir?
Xarici dil sindromunun səbəbləri hələ də tam öyrənilməsə də, sindromun inkişafında müxtəlif amillərin rol oynadığı düşünülür. Ana dilinin sonradan öyrənilən ikinci dillə əvəzlənməsi kimi özünü göstərən bu sindrom, ümumiyyətlə, insanın huşunu itirdiyi ağır beyin zədələri, beyin əməliyyatları və ya insult nəticəsində baş verir. Xarici dil sindromu ilə bağlı araşdırmalar göstərib ki, ən çox rast gəlinən səbəb iflicdir. Ancaq araşdırmalar göstərdi ki, şüurun itirilməsinə dair heç bir dəlil olmasa da, xarici dil sindromu inkişaf edə bilər. Bu onu göstərir ki, xarici dil sindromu həm də psixoloji mənşəli ola bilər.
Xarici dil sindromunun mənfi təsirləri hansılardır?
Xarici dil sindromu həyatı üçün təhlükəli bir xəstəlik olmasa da, fərdin həyatının müxtəlif sahələrinə, xüsusən də sosial həyatına mənfi təsir göstərə bilər. Özünü ana dilindən başqa bir dildə ifadə etməyə çalışan fərd ünsiyyətdə çətinlik çəkə bilər və yaşadığı mühitə uyğunlaşmaqda çətinlik çəkə bilər. Bu vəziyyət fərdin sosial qarşılıqlı əlaqəsini zəiflədə və gündəlik həyatını çətinləşdirə, eyni zamanda özünü ifadə etmə qabiliyyətini məhdudlaşdıra bilər. Özünü adekvat və düzgün ifadə etməkdə çətinlik çəkən şəxsin özünə inamı azala bilər və bu səy zamanı yaşadığı stress onun psixi sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər. Sindromun fərdlərə mənfi təsiri Monrad-Kron hadisəsində olduğu kimi fərdin cəmiyyətdən təcrid olunmasına səbəb ola bilər. Bu, insanın daha çox travmatik təcrübələr yaşamasına səbəb ola bilər.
Xarici dil sindromu necə müalicə olunur?
Xarici dil sindromu müvəqqəti hal olsa da, müddəti insandan insana dəyişir. Bəzi fərdlər bir neçə ay ərzində normala dönsələr də, bəziləri bu şəkildə illərlə yaşaya bilirlər. Sindromun bir çox səbəbi ola biləcəyi üçün mütləq müalicə yoxdur. Bununla belə, əsas səbəbi müəyyən etmək müalicəyə kömək edə bilər. Psixoloji mənşəli xarici dil sindromunda fərdlərə orijinal vurğunu bərpa etmək üçün səs məşqləri də daxil olmaqla loqopediya tövsiyə olunur. Bundan əlavə, psixoterapiya həm sindromu müalicə etmək, həm də sindromun yaratdığı neqativlərin öhdəsindən gəlmək üçün istifadə edilə bilər. Fizioloji mənşəli sindromu müalicə etmək üçün həkimlər tərəfindən tətbiq edilən müalicə proqramına əməl edilməlidir. Ancaq bütün bu müalicə proseslərinin başlanğıcında sindromun səbəbini anlamaq üçün tibbi müayinədən keçmək lazımdır.
