Adver.az və PamPam Kreativ Butik-inin kreativ direktoru, tanınmış marketoloq, kopirayter, neyminq ustası, 150-ə yaxın şirkət və markaya adının, habelə 200-ə yaxın sloqanın yaradıcısı Teymur Məmmədovla Facemark.az-ın müsahibəsi:

- Teymur bəy, bazarda nə yenilik və dəyişikliklər var?

Dəyişiklik həmişə var və hər zaman da olacaq. Həyatda da, biznesdə də. Önəmlisi konkret mərhələnin böhran sonrası kimi səciyyələndirilməsidir. Böhran isə hələ tam dəf olunmamışdır və bu da bir fürsətdir.

Əslində, hələ 1998-ci ildən etibarən bütün dünya marketinq bazarında, o cümlədən Azərbaycanda yeni marketinq deyilən termin ortaya çıxıb. Klassik formatda mövcud olan marketinq, təbii ki, modern istehsalın genişlənməsi, yeni texnologiyaların inkişafı və tətbiqi ilə təkamülə məruz qalıb, dəyişib. Adi, ötəri, səthi baxışdan da görünür ki, biz bu dəyişiklikdən əhəmiyyətlə dərəcədə geri qalmışıq.

Bu nədən irəli gəlir? Təsəvvür edin ki, 20 il bundan öncə Azərbaycanda hər hansı yerli məhsulun istehsal olunması fövqəladə hadisə kimi qiymətləndirilirdi. Amma hal-hazırda ölkəmizdə yerli istehsal əsasən yeni texnologiyalar səviyyəsində və yeni standartlar üzrə formalaşmaqdadır. Bu proses dönməzdir. Qeyri-neft sektorunda ixrac səviyyəli istehlak məhsullarının ərəsəyə gətirilməsi ilə bu gün kimisə heyrətləndirmək mənasızdır.

Bu sahələrdə öndə gedənlər və dəbçilər isə Avropa ölkələri və Amerikadır. Fransa, İspaniya, Almaniya, İtaliya, İngiltərə, Hollandiya və sairə ölkələrdə, habelə Amerikada hər şey inanılmaz sürətlə gələcəyə qaçır. Biz isə oradan investisiyadan daha çox, hazır texnologiyaları gətiririk. Müasir istehsal texnologiyalarının özəlliyi ondan ibarətdir ki, burada insan əməyi maksimum azaldılır, proseslər daha çox mexanikləşdirilir, avtomotlaşdırılır, kompüterləşdirilir. Son dövrlərdə isə açıq-aşkar görünür ki, sürətlə robotlaşdırılır və bu sahədə hətta vergi qanunvericiliyi də formalaşdırılır. İndi robotlar üçün də müəssisələr büdcəyə ödəmələr ediləcəkdir. Sənayedə görünməmiş texnoloji inqilab dərinləşməkdədir.

Bir fikirləşin, xammal və texnologiya, məsələn, İtaliyadan gəlir, eləcə də son məhsulun standartı ixrac tələblərinə uyğun olur. Zavod avadanlıqları, texnologiya zənciri, istehsal prosesləri, qablaşdırma səviyyəsi, İspaniya, İtaliya və sairə Qərb ölkələrində olan xəttin eynisidir. İnsanlar da eyni peşə təlimlərini alıblar. Sual edə bilərsiniz, bəs Azərbaycanda istehsal edilən, tutalım süd məhsulları və şokolad ilə, Almaniyada istehsal olunan analoji məhsullar arasında hansı fərq olacaq? Məncə, fərq olmayacaq. Yalnız pessimistlərin yerli məhsul loqosuna dodaq büzmələrindən savayı...

Çünki hər iki nümunədə məhsulun istehsalında, istər azərbaycanlının, istərsə də almanın əl əməyi çox cüzi səviyyətə iştirak edib. Qeyd etdiyimiz kimi, hər ikisi eyni texnoloji xəttdə istehsal edilib. O məhsul da yaxşıdır, bu məhsul da... Çünki inqredientlər də eynidir. Bəs hansı məhsul və nəyə görə satılmalıdır? Deməli, burada əsas rol klassik marketinqdən müasir marketinqə, daha doğrusu, hər bir istehlakçı uğrunda savaşa qalxan yaradıcı marketinqin üzərinə keçmiş olur.

Hər növ marketinq bu işin öhdəsindən gələ biləcəkmi? Məncə, yox! Belə düşünənlərin fikrincə, bu, yaradıcı marketinq olmalıdır! Əslində, bu günün marketinqi də yaradıcıdır, amma bir nüans nəzərə alınmalıdır. Klassik marketinq insan ehtiyaclarının qarşılanmasına xidmət edirdi. Amma yeni marketinq ehtiyacı olmayan yerdə yaradacaq. Nə edək ki, “nəfsini saxla” tövsiyəsi kapitalizmə çığırdaş ola bilməz. Amma düşünürəm ki, yaxın dövrlərdə marketinqdə ehtiyacların özünü formalaşdıran və hər bir müştəriyə ünvanlanan yaradıcı marketinq ön plana keçəcək və ona tələb durmadan artacaqdır.

- Teymur bəy, səhv etmirəmsə, ali təhsilinizi Bakı Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsində almısınız. Hansı mərhələdə qərar gəldiniz ki, sizdə kopirayterlik işi, yaradıcılıq, marketinqdə fəaliyyət göstərmək alınacaq? Bu illər ərzində bazarda nə dəyişib?

Mən o vaxt tarix fakültəsini elə belə seçməmişdim. Çünki o dövrlər fikirləşirdim ki, tarixin biologiyası, riyaziyyatı, kimyası, fizikası yoxdur, amma bütün elmlərin, daha doğrusu hər şeyin və hər kəsin öz tarixi var. Yəni, hər bir işin, hər bir sənətin, faklütənin tarixi mövcuddur. Elə bu düşüncədə olduğuma görə, digər ixtisaslar arasında tarixə önəm vermişdim. Təyinatla 3 il müddətində müəllim kimi fəaliyyət göstərmişəm.

Tələbəlik vaxtlarında mətbuata olan həvəsim məni müəllimlikdən sonrakı fəaliyyətimdə bu istiqamətə yönləndirdi. Mətbuatda isə aşağıdan yuxarıya bütün sahələri keçmişəm. Hələ də xatırlayıram ki, axırıncı iş yerim RESPUBLİKA qəzeti idi. Onda mənə elə gəldi ki, artıq jurnalistika üçün mən yorulmuşam və ya qəzetçilik məndən yorulub. Düşünürdüm ki, müasir jurnalistika mənim həyat tərzimə, tempimə uyğun gəlmir. Belə ki, o daha az dərinə gedəndir, daha çox üzdə olandır, amma daha çox operativdir, anında məsələlərə reaksiya verir, təhlil baxımından daha praqmatik və ruhu baxımından az səmimidir. Son dəfə nə zaman bir maraqlı oçerkə rast gəldiyimi dumanlı xatırlayıram. Amma bu mətbuatın deyil, mənim zövqümün problemidir. Hər şey olmalı olduğu kimidir və ya olmalı olduğu yerə doğru irəliləyir.

Yaradıcılığa gəldikdə isə, onunla çoxdan məşğul oluram. Yaradıcılıqda belə bir incə nüans var. Zəhmətlə, səylə və hədəfə doğru ciddi irəliləməklə, səndə olan cüzi bir yaradıcılıq rüşeymini belə böyüdə bilərsən. Ola bilər ki, zəhmət tələb etməyən çox zəngin fitri istedada sahibsən. Amma o səni xoşbəxt yox, bədbəxt edir. Arxayınlıq yaradır. Unutmayaq ki, brilliant olmaq üçün almaz da cilalanmaq istəyir. Ona görə də, yaradıcılıqda bu incə məqamı nəzərə almaq lazımdır. Elə buna görə də yenidənqurma dövründə, yəni 1986-cı ildən başlayaraq kooperativlər sahəsində əmək fəaliyyətinə başladım. Yaradıcılığa o zaman ciddi ehtiyac olduğunu hiss etdim.

Sonra hiss etdim ki, kooperativ hərakatından başlayan biznesə dəstək özü məni ağuşuna alıb aparır. Belə ki, kopirayterlik bacarığımı 90-cı illərin əvvəllərində nəşr edilən EKONOMEKSPRESS beynəlxalq həftəlik qəzetinin redaktoru olduğum zaman püxtələşdirdim. Bu sahədə özümü SALAM qəzetində, ERA və SİRDAŞ firmalarında sınamışam.

1998-ci ildən isə alqı-satqı ilə bağlı rus dilində “RINOK AZERBAYDJANA” həftəlik dərgisini nəşr edirdik. O zaman redaksiyadan tövsiyə etdilər ki, Azərbaycanda fəaliyyət göstərməyə başlayan qlobal şirkətə - McCann Erickson Azerbaijan (indiki McCann Baku) şirkətinə vakansiya ilə bağlı müraciət edim.

İş müsahibəsi zamanı McCann-in Azərbaycandakı ofisinin rəhbəri Kan bəy deyirdi ki, “siz filan işləri edəcəksiniz, mətnləri düzəldəcəksiniz”. Məndə o zaman Kan bəyə dedim ki, “qısası, deyin ki, sizə kopirayter!” lazımdır. O, isə təəccüblə dedi: “Allah, Allah, yəni bu ölkədə kopirayterliyin nə olduğunu bilən kimsə var imiş”. Beləliklə, iş müsahibəsi uğurlu alınmışdı. McCann-da işə başlamışdım. Amma qeyd edim ki, o dövrdə belə EKONOMEXPRES-beynəlxalq həftəlik nəşrində da redaktorluq fəaliyyətimi davam etdirirdim.

McCann-də işlədiyim illər mənə çox bilik və təcrübə verib. O zamankı müşahidələrim göstərirdi ki, reklam sektoru dil baxımında birabırçı və idarə olunmayan səviyyədə idi. Adi reklam çarxı ekrana diktor mətnində və sloqanda səhvlər ilə çıxırdı.

Məsələn, mənim yazdığım mətnlərlə başqalarının verdikləri mətnlər arasında fərqin olduğunu sezə bilərsiniz. O yerdəki deyirlər “Düyməyə basın”, deməli, mənim redaktəmdən keçməyən mətndir. “Düyməni basın” deyilirsə, bax, o mənim məsuliyyətimdir. İş prosesində yüzlərlə belə mübahisəli məsələlər meydana çıxırdı. Bu gün isə hər bir mətn yazarının öz üslubu formalaşır. Reklamla bağlı mənə aid olan hər mətndə məni tanımaq olur. Bunu mənə kənardan söyləyirlər. Amma reklam mətnlərini hər hansi bir bəlli çərçivə ilə də məhdudlaşdırmaq olmur. Burada improvizə qabiliyyəti çox önəmlidir.

Daha sonrakı dövrlərdə isə adaptə olunan bütün mətnlər tam mənim nəzarətimə keçirdi. Bundan sonra, mən agentliyin özündə belə ayrıca səsyazma studiyasının qurulmasına nail oldum. McCann-də adaptasiya olunub efirə gedən bütün reklam çarxlarının hamısı dil baxımından səviyyəli idi. Tədricən də bu tendensiya başqalarına siraət etməyə başlamışdı. Bu gün isə mən çox sevinirəm ki, Azərbaycanda işlək reklam dili formalışıb. Bu dil artıq şit və qıcıqlandırıcı deyil, yanlış və mənasız söz yığınına bənzəmir, müştərini yersiz əsəbiləşdirmir, amma bununla bərabər, həm də fərqlidir və öz təkamül yolu ilə inkişaf etməkdədir!

Zaman keçdikcə yeni və daha istedadlı mətn yazarlarının sayəsində reklam mətnləri daha mükəmməl və səviyyəli olacaqdır. Fərəhli haldır ki, indi kopirayterlər jurnalistikada deyil, reklam şirkətlərinin özündə püxtələşirlər.

- Teymur bəy, qeyd etdiniz ki, iş prosesində mübahisəli məsələlər ortaya çıxırdı. Bəs, hansı sloqanınız müzakirələrə səbəb olub?

Məsələn, “Bank of Baku”nun “Sizə yaxın bankçılıq” sloqanı mənə aiddir. O vaxtlar bankçılıq sözünə görə hamı mənim əleyhimə idi. Onlar deyirdilər ki, Azərbaycan dilində bankçılıq sözü mövcud deyil. Onlara izah etməyə çalışırdım ki, bəli, bu söz Azərbaycan dilində yoxdur, amma olacaq axı. Məsələn, Azərbaycan dilində “səyyarə” sözü olmayıb, onu dilimizə Səməd Vurğun gətirib. Eləcə də “Gülüş”, “Sevil” adları ilə dilimizi Cəfər Cabbarlı zənginləşdirib. Yəni, demək istədiyim odur ki, dili zədələmədən, ona üzvi surətdə yeniliklər gətirmək olar. Yoxsa, dil inkişafdan qala bilər. Çünki dildə yenilənmə və gəncləşmə ilə bərabər, arxaikləşmə və qocalma da davam edir. Yeni texnologiyanın ildırımsürətli inkişafı fonunda dilin söz ehtiyatı ilə zənginləşməsinə qayğı ilə yanaşmaq lazımdır.

- Sizə görə, yaradıcılıq prosesi yarımçılığı və “xaltura”nı sevmir. Hər bir marketoloq yenilikçi və yaradıcı olmalıdırmı? “Xaltura” edən yaradıcıları nə gözləyir?

Bizim sahəmizdə, yəni marketinqdə yaradıcılıq hələ də aparıcı deyil. Məsələn, 55% satışdır, yəni məhsulun orijinallığı, keyfiyyəti, novatorluğu, istehsal texnoligiyası, distrubisiya və sairə daha öndədir. Digər tərəfdən, 47-48% isə satışa çağırışdır, bir sözlə, buna reklamı, imicı, tanıtımı, mövqeləndirmə və sairəni aid edə bilərik. Yəni, yaradıcılıq planında bizim imkanımız 51% deyil. Biz dominant deyilik. Bizim imkanımız 49% və ondan aşağıdır. Əslində, yaradıcılıqdan elə ciddi faydalamalısan ki, disbalans yaranmasın. Bizim imkanımız 49% olsa belə, yaradıcılıq sayəsində effektivlik səviyyəmiz 51%-ə yaxın olmalıdır. Son nəticə isə 102% alınacaq. Bizə də lazımdır ki, nəticə 102% olsun. Bu o halda mümkündür ki, “xaltura” olmasın.

O məhsul və ya xidmət barəsində verilən mesaj ki, səmimi deyil, yaradıcılıqdan uzaqdır, insanların qəlbində əks-səda doğurmur, o şey ki, insanların duyğularına təsir etmir, insanların yaddaşında, hafizəsində iz buraxmır, onun taleyi necə ola bilər axı?

Azərbaycan bazarında isə yaradıcılıqdan daha çox, yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, kopyalama və yamsılama var. Xarici mənşəli şirkətlər isə sırf adaptasiya tələb edirlər. Çünki məsrəfləri azaldırlar. Yerli müştərinin zövqü və istəyi isə sərhəddin o tayından gələn hansısa Sem dayının fokus sorğusu ilə ölçülür. Siz təsəvvür edin ki, Antarktikadan pinqivinləri Bakıya gətirirsiniz və onları Xəzərin sahilinə buraxırsınız. Və pinqvinlərə deyirsiniz ki, Siz Xəzər sahilində doğulmusunuz və əsliniz də tarixən burada məskunlaşıb. Onlar yaşaya biləcəklərmi? Əlbəttə ki, yox! Amma müvəqqəti olaraq sirkdə şıxış edə bilərlər. Bəzən reklam işlərində adaptasiya işi klounadaya çevrilir. Ona görə də, kənardan alınan biliklər, eyni biçimdə digər məkanda tətbiq edilə bilməz. Yenilik mütləq yerli mühitə, yerli mentalitetə adaptasiya olunmalıdır. Təsəvvür edin ki, gün ərzində beynimizdən 80 min fikir keçir. Onu vurun yaşanan 25-30 min günə və görün nə qədər böyük rəqəm alınır. Heç olmasa günə bir fikri beynimizdə saxlaya bilsək, ömrümüz boyu faydalı ola biləcək 25-30 min fikrimiz ola bilər. Bununla milyonçu deyil, milyardçı olmaq mümkündür.

- Bloq yazılarınızın birində deyirsiniz ki, hər kəsin, bütün canlıların, hətta cansızların da adı olmalıdır. Advermə ilə bağlı (markaların adlandırılması-red.) bazardakı situasiya və nöqsanlar nələrdir?

Xatırlayırsınızsa, ad vermə ilə bağlı hələ “Dədə Qorqud” dastanında da belə bir fikrə rast gəlirik. Dədə Qorqud deyir: “Adını mən verdim, taleyini Allah versin”.

Qlobal təcrübəyə gəldikdə isə hazırda dünyada 10 milyondan çox marka, 200 milyondan çox şirkət var. Biz yalnız markalara deyil, şirkətlərə də ad veririk. Bir gün ərzində Çində 11-13 min yeni şirkət qeydiyyata alınır. Hazırda həmin ölkə ərazisində 77 milyon şirkət fəaliyyət göstərir. Avstraliyada bu göstərici 2,5 milyondan çoxdur. Amma ümumi mənzərəyə baxdıqda, bazarın özünəməxsusluğu, fərqliliyi baxımından heç də bütün adlar rəğbət və rəqabət doğurmur.

Məsələn, o adın ki izahı var, o ad ki neqativ emosiyalar doğurmur, o ad ki başqa dillərdə mənfi mənalara gətirib çıxarmır, o adları yaşatmaq mümkündür. Bəli, ad çox şeyi həll edir, amma hər şeyi həll etmir. Məsələn, “Pepsi” ona görə, “Pepsi”dir ki, yaxşı adı var? “Pepsi”nin ilk adı “Brad”s drink” olmuşdur. Və aptekdə satılırdı. “Coca-Cola”nın da yolu aptekdən başlamışdır. Daha çox orqanizmə enerji verən bir məhsul kimi tanınan bu markalar sonralar dünya çapında populyar sərinləşdirici içkilərə çevrilə bildi. Yalnız ad sayəsində buna nail olundu? Təbii ki, yox! Amma o cümlədən belə şux, oynaq, çevik və tez yadda qalan adlar hafizələrə öz dadı ilə daha tez iz saldı. Çünki verdiyi vədləri doğrultdu.Bəs bu gün kim onu dərman olaraq qəbul edir ki? Ona görə də, adları markalaşdırmaq lazımdır. Məsələn, “Arçelik” nə deməkdir? Düşünmüsünüzmü? Heç düşünmürük də! Ya qəbul edirik, ya da qəbul etmirik. Bizim ölkədə də hansı markaların adları pisdir ya da yaxşıdır, demək doğru deyil. Çünki markadır, bizim söylədiyimiz mənfi fikir onun antireklamı ola bilər. Hər halda bütün adlar markaların öz sahiblərinin seçimidir. Hər kəs seçimlərə hörmət etməlidir. Bir şərtlə! Markanın vədi bütün yönlərdə-keyfiyyət, qiymət, fayda, qənaət və sairə-həqiqətə uyğun olmalı və müştəri gözləntiləri ilə üst-üstə düşməlidir. Əks halda o marka deyil, müştəri sağımı aparatıdır. Hər şey öz adına layiq olmalıdır. Hər ad öz vədinə layiq olmalıdır.

- “Mətbəx” sirri deyilsə, yerli bazarda neyminq hansı qiymətə başa gəlir? Təxmini də olsa, qiymət aralığı deyə bilərsinizmi?

Bu suala cavab bütün hallarda nisbi və subyektiv olacaqdır. Bir dəfə şirkətlərin birinə iş görüşünə getmişdik. Bizə bir dəzgahı nümayiş etdirdilər. Xarici ölkədən və baha qiymətə gətirilmişdi. Amma zavodun həyətində pas atırdı. Bəlli səbəblərdən işə yaramırdı. Amma rəhbərlik dəzgahı atmaq da istəmirdi. Göz dağı kimi durmuşdu həyətdə. Bizdən soruşuldu ki, əməkdaşlığımıza görə nə qədər vəsait ödəməliyik? Məsələn, kiçik məbləğ intervalında rəqəm söylədik. Həmsöhbətimiz təəccüblə soruşur ki, niyə bu qədər çox? Deyirik ki, axı Siz on minlərlə avronu yağışın altında çürüdürsünüz, amma ona belə təəssüf etmirsiniz. Bizim səsləndirdiyimiz rəqəm dərhal yaralı yerinizdən sancır. Bizim iş adamları heç vaxt marketinq və reklama çəkilən xərcə investisiya kimi baxmır. Havaya sovrulan vəsait kimi dəyərləndirilir. Yanaşmanı dəyişmək zamanı çoxdan gəlib çatıb. Yaradıcı ideya və fikirdən qiymətli alternativ yoxdur. Bunlar beyin məhsuludur və ona dəyər verməyin vaxtı yetişibdir.

Bu da nədən qaynaqlanır? Bir dəfə iş adamlarından biri mənə etiraf etdi ki, “mən bilirəm ki, sənin gördüyün işin real qiyməti sən məndən istəyindən azı beş dəfə çoxdur. İnandırıram ki, dediyini də verməyə əlim gəlmir. Bizi gördüyünüz işin müqabilində sizə qədərincə pul ödəməyə alışdırın”.

İşgüzar və işbaz adamlar var. İkincilər neyminqə investisiya kimi baxmırlar, onlar üçün neyminqə pul xərcləmək geri dönməyən, havaya sovurulan pul deməkdir. Görünür, bazarda advermə ilə bağlı investisiya vərdişlərinin də dəyişilməsinə ciddi ehtiyac var. Hər halda mən gələcəyə nikbin baxıram. Bu sahədə bir oyanış olduğunu hiss edirəm. Düşünürəm ki, hələ çox populyar və sevilən adlar verəcəyik, hələ çox yerli markalara yaradacağıq.

- Zəhmət olmasa, yaddaqalan neyminq işinizin tarixçəsindən danışardınız?

Əslində, mənə bütün adlar əzizdir. Hərəsinin öz taleyi var. Məsələn, SONTİ şirələrinin adı rus dilində “солнце” və “зонтик” sözlərindən götürülüb. Yəni, günəşin şüaları bizi yandırır, amma günəşin şüaları sayəsində meydana gələn bar, bəhrə, şirə, həm də bizi qoruyur. Yəni, Günəş yandıraraq bizə həyat verir. Çalışmaq lazımdır ki, bazara elə adlar çıxara bilək ki, o sözlərdə Ə, Ü, Ö ilə bağlı problem yaşanmasın və onu ölkədən kənara rahat çıxarmaq mümkün olsun. Məsələn, indi siz SONTİ ilə Yaponiya, Braziliya bazarına belə çıxa bilərsiniz. Çünki, bütün dillərdə bu söz rahat səslənəcək.

Başqa bir nümunə. DOYMAK makaronlarının adının yaranma tarixçəsini danışım. DOYMAK doyuran və makaron sözlərinin ilk hecalarından götürülüb. Azərbaycan dilində doymaq sözü var, doymak sözü isə yoxdur. Doymak hamının istəyidir, həm də doymaq hamının istəyidir axı... Ona görə, məncə, uğurlu alındı. Hazırda DOYMAK markası istehsal öz çeşidli məhsulları kateqoriyasında bazarda fərəhləndirici yerdə qərarlaşıb. Ən önəmlisi isə bu markanın rahatlıqla xarici ölkə bazarlarına çıxarılmasının mümkünlüyüdür.

- Azərbaycan qanunvericiliyində bütün adların doğma dildə olması ilə bağlı qayda varmı?

Məncə, yoxdur. Ola bilsin ki, gələcəkdə belə bir qayda qəbul edilsin. Bütün adların Azərbaycan dilində olması tələb kimi göstərilsin. Məsələn, Polşada belə bir qayda var ki, bütün adlar polyak dilində anlaşılmalıdır. Onlarda “hot dog” “горячая собака” kimi yazılır və deyilir. Bəli, bu gülməli səslənir. Əlbəttə, əslində advermə prosesinin özü nəzarətdə saxlanılmalıdır, amma direktiv olaraq həmin yaradıcılıq işinə birbaşa müdaxilə olmamalıdır. Yəni, əsas fikir bundan ibarət olmalıdır ki, sonda dilimizə zərər gəlməsin, dilin zənginləşməsinə can atılsın...

- Azərbaycanlı şirkətlər niyə əcnəbi adların qoyulmasına maraq göstərir?

Birincisi, ola bilər ki, iş adamı danışdığı ölkənin mədəniyyətini yerli bazarda tətbiq etmək istəyir. Düşünür ki, bununla öz ətrafını genişləndirə biləcək. İkincisi, bəlkə də, o dildə təhsil aldığına görə belə bir addım ata bilər. Üçüncüsü, ola bilər xarici ad qoymaqla guya xarici marka olmasını vurğulamaq və ya məhsulun keyfiyyətsizliyini xarici adla pərdələmək istəyir. Bütün hallarda belə yanaşma tərzi qısaömürlü olur və yanlış seçimdir. Biz özümüzün tarixi, mədəni və intellektual kökümüzdən yola çıxmalıyıq.

- Teymur bəy, uzun illərdir ki, belə demək mümkünsə, yaradıcılığın içindəsiniz.. Gənclərin yaradıcılığından necə razısınızmı?

Ümumən razıyam. Detallarda narahatlığım var. Əslində strateji olaraq, biz doğru yoldayıq. Amma təkrarlar, yamsılamalar çoxdur. Bayaqkı nümunədə olduğu kimi. İsi olsa da belə, bananı gətirib Kürdəmirdə əkmək doğru olmazdı. Çünki bura tropik iqlimə deyil, quru kontinental iqlim zonasına aiddir. Bu torpağın özündə sən dadlı nar, heyva və ya qovun yetişdirə bilərsən.

Gənclərin seçdiyi istiqamət doğrudur, amma onları tənqid etmək yox, təcrübədən faydalana biləcəkləri yolları göstərmək lazımdır. Amma birbaşa və sərt olaraq demək olmaz ki, məhz bu və ya digər yolla yolla getmək lazımdır. Belə et, demək doğru deyil. Gənclərə MƏN bunu etdim demək yerinə, BİZ bunu belə etdik desək, daha effektiv olar. Dünyada insan tərəfindən tam mükəmməl heç nə yaradılmayıb və yaradılmayacaq da...

Amma mükəmməlliyə gedən yol sonsuzdur... Çünki, biri hansısa nüansı gözdən qaçırıb, amma sən ora son ştrixi əlavə edirsən. Yeni bir şey alınır. Deyirlər ki, oğurlayıb, amma çox gözəl bir şey alınıb. Gözəl bir şey alınıbsa, deməli, oğurlamayıb axı, tamamlayıb! Sadəcə tamamlayıb, bütövləşdirib ki, bir başqası da buna daha nəyisə əlavə edəcəkdir. Həyatın və yaradıcılığın ümumi prinsipi axtarış və mükəmməlliyə aparan yolun əbədi və sonsuz olduğunu qəbul etmək və bu yolla yeni sabahlara pəncərəni taybatay açmaqdır. Günəşi qəlbinizə buraxın, şəfəqlərin həyat enerjisini doyunca için, amma bilin ki, yanğınız heç zaman sönməyəcəkdir. Çünki, həyat əbədidir. Əbədiyyət doyulmazdır və sonsuzdur.

- Advermə ilə məşğul olan şəxslərə nə kimi sözünüz var?

Neyminq ağır və məsuliyyətli sahədir. Bu işlə məşğul olmaq istəyənlər ölkənin dilini, mədəniyyətini bilməli, savadlı və ziyalı olmalı, sözlə oynaya bilməli, kreativ düşünməli, hazırcavab olmalı, istehlakçının zövqünü korlamamlı, adın sonradan dili də zənginləşdirə biləcəyini unutmamalıdır.

Bildiyim kimi, “Oxford” lüğətində yarım milyona yaxın söz var, Ümümdünya İntellektual Mülkiyyət siyahısında isə 10 milyona yaxın marka var. Yəqin, “Oxford” lüğətində olan sözlərin böyük əksəriyyəti artıq çoxdan istifadə olunmuşdur. Ümumişlək sözlərin qeydiyyatının yolverilməz olduğunu da nəzərə alsaq, ümumi mənzərəni və gələcək üfüqləri təsəvvür etmək o qədər də çətin deyil. Bir müddətdən sonra da bizim dilimizdə olan meyvə və tərəvəz adları tükənəcək (bəs restoran və kafelərə nə ad verəçəklər?..), xarici markalararı yamsılayan yad dilli adların siyahısı kiçiləcək. Özümüz nələrsə düşünməli olcağıq. Amma indidən bu yolda düzgün səmt seçsək daha doğru olmazmı?..

Məsələn, köhnə SonyEricsson-un yeni markası var idi, onun kommunikasiyası Avropada belə qurulmuşdu. X hərfi ilə oynayırdılar. Məsələn, “SEXY” alınırdı. Onlar deyirdilər ki, bəs biz bunu Azərbaycan dilində necə ifadə edək? Təklif edildi ki, mobil telefonun üzərində - orijinalda olduğu kimi - yazılsın sexy... bu qədər bəsit... əziyyətə də ehtiyac yox...dil də hər əziyyətə dözür...Amma bu təklifin yerli bazarda tətbiqi uğurlu alınmayacaqdı. Sonda bildirildi ki, biz bu sözləri (cəmi 4 sözdən istifadə olunmuşdu) tərcümə edəcəyik. Getdim, axtardım. Bu sözlərin Azərbaycan dilində qarşılığını ifadə etmək üçün bizə lazım olan 4 sözü tapdım və onları uğurla əvəz etdik. Yaxşı da alındı, satışları da yaxşı getdi, özləri də razı qaldılar. Amma bu yöndə lüğətdə cəmi 8 söz tapa bilmişdim.

- Azərbaycan Marketinq Kommunikasiyaları Assosiasiyası təsisçilərindən birisiniz? Assosiasiya hazırda nə işlə məşğuldur?

İndi Assosiasiyanın qeydiyyatdan keçmək prosesi gedir. O, ictimai funksiya daşıyacaq. Müəyyən tədbirlərin, reklam festivallarının keçirilməsi nəzərdə tutulub. Assosiasiyanın planları barəsində yəqin ki, bu fəaliyyəti koordinasiya edən Namiq Bayramov danışsa, daha obyektiv olardı. Yəqin ki, bununla bağlı ayrıca görüş olacaq. Hələ sənədləşdirmə mərhələsi gedir.

Düşünürəm, assosiasiyalaşma əslində doğru və təbii bir tendensiyadır. Üzvlər bir yerə toplaşıb strategiyanı müəyyən edirlər. Assosiasiya daxilində qiymət strategiyası müəyyən edilir. Məsələn, tutalım bazarda şirkətlərdən biri işi “X” manata, digəri isə “Y” manata görür. Amma xidmətin real bazar qiyməti isə “Z” amanat arasındadır.

Assosiasiya üzvlərinin müzakirəsi nəticəsində belə bir qərara gəlinir ki, bazardakı belə qiymət strategiyası müştəriləri geri çəkilməyə sövq edə bilər. Azərbaycan Marketinq Kommunikasiyaları Assosiasiyasının da bu yöndə daha faydalı olmaq kimi xoş bir istəyi var.

Mən reklam bazarında fəaliyyət göstərən hər kəsin, bütün sahələrdə çalışan müxtəlif peşə və sənət sahiblərinin, menecerlərin, dizaynerlərin, kopirayterlərin fikir mübadiləsi aparacaq strukturlarda toplaşmasına və birgə inkişaf etmələrinin tam tərəfdarıyam. Bu, inkişafın səmərəli, verimli və ən düzgün yoludur. Marketinq komanda işini, şəffaflığı və yaradıcılığı sevir.

- Müsahibə üçün təşəkkür edirəm!