Hər dəfə yeni işçini işə qəbul edərkən, biz risk edirik. Axı müsahibə zamanı namizədin peşəkar keyfiyyətlərini qiymətləndirmək kifayət qədər mürəkkəbdir.
İşəgötürən işçinin üzərinə düşən vəzifələri yerinə yetirə biləcəyini başa düşməlidir. Namizədin özü işəgötürənin ona lazımi əmək şəraiti yaradacağından heç də hər zaman əmin olmur. Məhz buna görə də həm işəgötürənə, həm də namizədə sınaq müddəti lazımdır.
Üç aylıq sınaq
Sınaq müddəti – işəgötürənin yeni əməkdaşa, onun peşəkarlığına nəzarət etdiyi dövrdür. Lazım gəldikdə - iş fəaliyyətinin digər məqamlarını da müşahidə edir. Məsələn, yeni işçının həmkarları ilə necə münasibət yaratdığına.
“Azərbaycanın Əmək Məcəlləsinin 51-ci Maddəsinə əsasən, sınaq müddəti 3 aydan çox olmamalıdır”, – “Germes” Təhsil və Konsaltinq Mərkəzinin Baş direktoru Milana Rəhimova deyir. Hər işəgötürən özü qərar verir: onu tətbiq etsin, ya yox. Əgər hə, onda nə qədər müddət – bir, iki həftə və ya iki ay uzanmalıdır.
“Sınaq müddətinin uzunluğu işəgötürəndən, həmçinin şirkətin profilindən asılıdır, – “AZİNKA HR&CC” biznesin inkişafı üzrə baş mütəxəssisi Taleh Abbasov məlumat verir. – Azərbaycan bazarında elə şirkətlər var ki, onlarda sınaq müddəti 1 aydır. Sınaq müddəti işçinin vəzifəsindən də asılıdır. Əgər sınaq müddətinin niyə 4 ay deyil, 3 ay çəkdiyi haqda sual yaransa, onda ona belə cavab vermək olar: bir ay azdır, - 4 isə həddindən artıq çoxdur”.
İşəgötürən, işçinin iş keyfiyyəti ona tam təmin etdiyi təqdirdə, sınaq müddətini azalda bilər, lakin onu uzatmağa ixtiyarı yoxdur, çünki bu əmək qanunvericiliyinə ziddir.
Yeni işçini necə müşahidə etməli?
Əgər işəgötürən sınaq müddəti təyin edirsə, bu onun namizədin ixtisasına və təcrübəsinə inamsızlığından irəli gəlmir. “Bu mütəşəkkilliyin yoxlanılmasıdır, – “ALLIANZCONSULT”ın direktor müavini Mədinə Sadiqova belə hesab edir. – İşçi bütün öhdəlik dairəsi ilə təcrübədə tanış olmalı, işəgötürən – onların yerinə yetirilməsi keyfiyyətini qiymətləndirməli və seçimini məhz bu namizəd üzərində saxladığının nə dərəcədə düzgün olduğunu anlamalıdır”.
Hətta ən təcrübəli HR belə, bu və ya digər namizədin həqiqətən təşkilata uyğun gəldiyini o dəqiqə müəyyənləşdirə bilmir. Sınaq müddəti məhz işçinin peşəkar keyfiyyətlərini yoxlamaq üçün nəzərdə tutulub.
İşəgötürən bu kifayət qədər qısa müddət ərzində təkcə əmək nəticələrini izləməli deyil, həm də yeni əməkdaşın potensialını və onun xüsusiyyətlərinin firmanın xeyrinə tətbiq etməyin mümkünlüyünü başa düşməlidir.
“Yaxşı işçini saxlamaq və inkişaf etdirmək mühümdür, - Mədinə Sadiqova deyir. – Uyğun olmayan əməkdaşı ümumiyyətlə götürməmək və ya onun “istiqamətləndirmə” yollarını birlikdə işləmək, dəstəkləmək və vaxt vermək olar. Lakin bu kömək etmədikdə, ayrılmaq lazımdır”.
İşçi üçün tələlər
Əsasən ən çox sınanan işçi üçün sınaq müddəti – təkcə uzanan “müşahidə” deyil. Bir qayda olaraq, o bu müddətdə daha kiçik əmək haqqı alır, eyni zamanda daim işsiz qalmaq təhlükəsi altındadır.
Azərbaycan qanunvericiliyi bu halda işəgötürənlərin maraqlarını müdafiə edir və uyğun olmayan və ya səhlənkar yeni işçilərdən asanlıqla yaxa qurtarmağa kömək edir. Belə ki, əgər namizəd öhdəliklərini vaxtında və lazımi qaydada yerinə yetirmirsə, onda işəgötürən sınaq müddəti keçənlə müqaviləni birtərəfli qaydada pozmaq hüququna malikdir. Bu zaman işəgötürən işdən çıxarılma haqqında yalnız 3 gün ərzində xəbərdarlıq edə bilər.
Bu müddəti problemsiz keçirmək üçün nə etmək lazımdır?
- İlk növbədə, rəhbərliyin irəli sürdüyü bütün şərtlərə riayət edilməlidir.
- Qətiyyən gecikmək, xüsusən də evə tez getmək məqsədilə icazə almaq olmaz.
- Əgər nəyi isə başa düşmədinizsə, yaxşısı budur ki, başqa bir şey etməkdənsə, təkrar soruşun.
- İş vaxtı bütün şəxsi telefon söhbətlərini ləğv etmək.
- Şirkətdə müəyyən olunmuş qaydalara dəqiq əməl etmək. Çay içmək və siqaret çəkmək üçün fasilələri ətrafdakılardan daha tez-tez etməyin.
- Adətən ən çətini ilk günlərdir – fikrinizi məhz işə cəmləyin, çünki yenilik hər zaman sizi yayındıracaq. Yadda saxlayın ki, siz işə tanış olmağa deyil, işləməyə gəlmisiniz.
Düzdür, daha kiçik əmək haqqı və qəflətən işdən çıxarılma ən qəmli nəticə ola bilməz. Yeni işçi həmişə qazandığı pulları ümumiyyətlə ala bilməməklə risk edir. Vicdansız işəgötürənlər çox vaxt sınaq müddətini pul ödəməmək və müddət bitdikdə işçinin xidmətlərindən imtina etməyə, sonra isə yenisini “sınağa” götürmək üçün formal bəhanə kimi istifadə edirlər.
İşçilər yadda saxlamalıdırlar ki, qanuna görə sınaq müddəti işçinin faktiki olaraq əmək funksiyasını yerinə yetirdiyi iş vaxtından ibarətdir. Müvəqqəti əmək qabiliyyətinin itməsi, həmçinin işçinin iş yeri və orta əmək haqqı saxlanılmaqla işdə olmadığı dövrlər bura daxil deyil. Qanuna görə, sınaq müddəti keçən işçinin əmək münasibətlərini vaxtından əvvəl pozmaq hüququ var. Bu halda o üç gün ərzində işəgötürəni xəbərdar etməlidir.
Mövzuya
- Elə hallar var ki, əmək müqaviləsi bağlanan zaman sınaq müddəti qoymaq ümumiyyətlə qadağandır:
- 18 yaşına çatmayan şəxslərə;
- Vəzifəsini müsabiqə əsasında qazanan işçiyə;
- Hamilə qadınlara və üç yaşına çatmamış uşağı olan qadınlara, həmçinin üç yaşına qədər uşağı müstəqil tərbiyə edən kişilərə;
- Təhsil müəssisəsini bitirdikdən sonra, ilk dəfə ixtisası (peşəsi) üzrə işə götürülən şəxslərə;
- Ödənişli seçkili vəzifəyə seçilmiş şəxslərə;
- İki aya qədər müddətinə əmək sazişi imzalanan şəxslərə;
- Tərəflərin razılığı ilə müəyyən edilən digər hallarda.
