Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi təkcə bombalarla deyil , baytlarla da aparır ki, bu proses də xalqların kibermüdafiə imkanlarını artırmasının vacib olduğuna işarədir.


Kiber müdafiə sahəsi ilə bağlı örnək ola biləcək ölkə Estoniyadır. Rusiya ilə həmsərhəd olan Estoniya 15 il əvvəl hibrid müharibənin bu müasir formasının hücumuna məruz qalanlardan biri idi. O vaxtdan bəri, 1,3 milyon əhalisi olan bu kiçik ölkə kibermüdafiə infrastrukturunu qurdu və Qlobal Kibertəhlükəsizlik İndeksinə (GCI) görə, ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanından sonra dünyada üçüncü yerdədir.


Estoniya tarixi boyu iki dəfə işğal olunub. Sonuncu dəfə 1940-cı ildən 1991-ci ilə qədər Sovet İttifaqı tərəfindən olmuşdur. O vaxtdan bəri ölkə bunun bir daha təkrarlanmaması üçün bütün mühafizələri həyata keçirdi. “Biz yaranmış fürsətlərdən istifadə edə bildiyimiz bütün qurumlara, o cümlədən NATO-ya, Avropa İttifaqına qoşulmaq üçün istifadə etdik”, - Estoniyanın baş naziri Kaja Kallas mətbuat toplantısında bildirib.


2022-ci ilin fevralında Rusiyanın Ukraynaya hücumu Estoniyada ağrılı xatirələri yada saldı.


Bizim yerləşdiyimiz coğrafi mövqedə olduğunuzda sizin iki seçiminiz var: ya Qərblə, ya da Rusiya ilə birlikdə olmaq”


Estoniyanın baş naziri Kaja Kallas


İnkişaf yoluna keçid 2007-ci ildə başlayır . Həmin dönəmdə ölkədaxili müəyyən problemlər yaranmışdı. Rusiya da, layiqincə, bu proseslərdən istifadə edə bildi. Estoniyada Tunc Əsgər heykəli 1947-ci ildə Sovet hakimiyyəti tərəfindən açıldı və o vaxt "Tallini azad edənlərin abidəsi" adlandırıldı və paytaxtda qoyuldu.


Estoniyadakı rusdillilər abidənin SSRİ-nin nasizm üzərində qələbəsini təmsil etdiyinə inanırlar, lakin bir çox etnik estonlar üçün sovet əsgərləri azad edənlər deyil, işğalçılar idi və heykəl bunu xatırladır. 2007-ci ildə Estoniya hökuməti bu heykəli Tallinndən şəhərin kənarına hərbi qəbiristanlığa köçürüb. Daha sonra Rusiya mediasının heykəl və sovet müharibəsi məzarlarının Estoniya hökuməti tərəfindən dağıdıldığına dair yalan iddiaları etirazlara səbəb oldu. 2007-ci il aprelin 26-da paytaxtı iki gecə iğtişaşlar bürümüş, 150-dən çox insan yaralanmış, bir nəfər həlak olmuşdur. Bir gün sonra Estoniya həftələrlə davam edən və Estoniya banklarını, dövlət qurumlarını və medianı məhv edən kiberhücumlara məruz qaldı.





Hücumların arxasında kimin olduğu dəqiq məlum deyil. Kiberhücumlar Rusiyanın İP ünvanlarından olub və hökumət həmişə hər hansı əlaqəni inkar edib. Estoniya Hökumətinin İnformasiya Mütəxəssisi Luukas İlves, "Bir çox ekspertlər tərəfindən Birinci Veb Müharibəsi adlandırıldı və o zaman bunun təsiri biz rəqəmsal cəmiyyətin və rəqəmsal infrastrukturun zəifliyini həqiqətən dərk etdik" dedi.


“Bu, bizi kiberhücum və kibertəhlükəsizliklə bağlı risklərdən bəlkə də bir neçə il əvvəl dünyanın qalan hissəsindən xəbərdar etdi”.


2007-ci ilin küllərindən Estoniyanın Kiber Müdafiə Liqası, hökumətə kibertəhlükələrlə üzləşməkdə kömək etmək üçün 10 il əvvəl yaradılmış könüllü kibermüdafiə bölməsini ön plana çıxardı. Könüllülər aparıcı İT mütəxəssislər-dir və xidmət provayderi kiberhücum nəticəsində məhv olarsa, nə etməli olduqlarını təcrübə edərək vaxtlarını sərf edirlər. Özəl sektorun istedadlarını birləşdirərək, Estoniya kibermüdafiə sistemini qura bildi.


“Biz kifayət qədər açıq şəkildə başa düşdük ki, əgər bu gün ölkə üçün təhlükəsizlik riskinin böyük bir hissəsi kiberməkandan gəlirsə və bu risklərin öhdəsindən gəlmək üçün çoxlu istedad və bacarıq hökumətdə deyilsə, bu özəl sektorda yetişən fərdlərdir”, - İlves bildirib.


“Bu, özümüzü bütövlükdə daha dayanıqlı etmək üçün kibertəhlükəsizlik üzrə həm mülki tərəfdə, həm də orduda artıq işlədiyimiz insanlardan daha çox hökumətin imkanlarını artırmağın bir yoludur”. Kibermü-dafiə təkcə Ukraynadakı son müharibəyə görə deyil, həm də şəxsi məlumatların təhlükəsiz şəkildə saxlanmasına görə hökumət üçün prioritet məsələdir.


Estoniya qabaqcıl rəqəmsal ölkələrdən biridir və səsvermə və vergilərin ödənilməsindən tutmuş şirkətlərin yaradılmasına və şəxsiyyətin yoxlanmasına qədər ictimaiyyətin hökumətlə qarşılıqlı əlaqəsinin böyük bir hissəsi rəqəmsal şəkildə həyata keçirilir. Bu rəqəmsal cəmiyyətin onurğa sütunu X-Road, paylanmış dövlət informasiya sistemi kimi fəaliyyət göstərən və müxtəlif verilənlər bazalarını və müxtəlif təşkilatları birləşdirən proqram həllidir.


"Sistemin bir hissəsinə bir şey olarsa, sistemin başqa bir hissəsi var ki, hər şey müxtəlif yerlərdə ehtiyat nüsxələnir və çox təhlükəsizdir" dedi Oliver Väärtnõu, Cybernetica-nın baş direktoru , X-Road-u hazırlayan şirkət bu barədə bildirib.


Hökumətlər kiberhücumların inkişafı məsələsində sözünü deməsələr də, bu, açıq sirr, Ukraynada isə zərurət kimi görünür.


“Düşünürəm ki, hökumətlərin hücum (kiber) imkanlarını inkişaf etdirməsi artıq heç bir sirr deyil. Və qismən də Ukraynanın uğur qazanmasının səbəbi odur ki, onlar aktiv müdafiə adlanan, başqa sözlə desək, hücum müdafiəsi olan bu kiber ordunu yaratmışlar”, - Väärtnõu bildirib.


“Bu gün ölkələrin bu (kiber) imkanları inkişaf etdirməsi və onlardan münaqişə vəziyyətlərində də istifadə etməsi çox adi haldır. Avropa Müdafiə Agentliyi də, bu imkanları inkişaf etdirməyə çalışır”.


Estoniya hökuməti kibertəhlükəsizliyin inkişafına daimi sərmayə kimi baxır və həmişə daha mürəkkəb sistemləri təkmilləşdirmək yollarını axtarır. Ukrayna isə müharibədən çox şey öyrənə bilər və Rusiyanın kiber fəaliyyətlərini diqqətlə izləməlidir.


“Rusiyaya qarşı birgə həyata keçirdiyimiz sanksiyalar və müvafiq tədbirlər nəticəsində kiberməkanda təhlükə və risk səviyyəsinin artdığını və Rusiya tərəfindən yarana biləcək bütün təhdidlərə hazırlığımızın yüksək səviyyədə edilməsini dərk etməliyik. Estoniyanın orada xüsusi hədəfi olduğunu düşünmürəm. Əksinə, biz özümüzü bu və daha geniş kollektiv hədəfin bir hissəsi kimi görürük”


Estoniyanın prezidenti Toomas Hendrik İlves