Facemark.az Nurlan Qarayevin "Yüksək inflyasiyanın yaranma səbəbləri" haqqında köşə yazısını təqdim edir!
Yüksək inflyasiya ilə bağlı müxtəlif qiymətləndirmələr var. Bunların arasında ən çox qeyd edilən fikir inflyasiyanın müvəqqəti olmasıdır. İnflyasiya pandemiyadan sonra tədarük və istehsal problemlərindən qaynaqlanır və təklif problemlərindən qaynaqlanan inflyasiyadır. Təchizatla bağlı problemlərin tədricən aradan qalxacağı və inflyasiyanın da normallaşacağı gözlənilir. Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar da bu fikrə yaxın mövqedədirlər.
İyulda avrozonada inflyasiya 8,9 %-lə bütün zamanların ən yüksək səviyyəsinə çatıb. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 2,2 % olmaqla dörd dəfə çoxdur. Bütün Avropada ərzaq və benzin qiymətlərinin yüksəlməsi ilə artan inflyasiyanın təsiri artıq hiss olunur. Vəziyyət üçün əsasən COVID-19 pandemiyası və Ukraynadakı müharibə günahlandırılır, çünki tədarük zəncirlərinin pozulması gündəlik mal və xidmətlərə böyük təzyiq göstərir. Uzun illər çox aşağı inflyasiya ilə yaşayan inkişaf etmiş ölkələrdə xüsusilə istehsalçı qiymətlərinin artması ilə istehlak inflyasiyası ən yüksək həddə çatmışdır.
İnflyasiya ilə bağlı ikinci baxış ondan ibarətdir ki, yüksək qiymət artımları struktur səbəblərə əsaslanır. 2005-ci ildən sonra Asiyadan ucuz idxalla inkişaf etmiş ölkələrdə inflyasiya yatırıldı. Lakin pandemiyadan sonra tədarükün təhlükəsizliyinə görə istehsal və tədarükün bir hissəsi Asiyadan digər istehsal mərkəzlərinə keçirilir. Lakin bu tədarüklər nisbətən bahadır və inflyasiyaya səbəb olur. Qlobal təchizatın dəyişməsi qalıcı olacağı üçün dünya daha bahalı istehsal və tədarükə alışmalı olacaq. Buna görə də inflyasiyanın artması uzunmüddətli perspektivdə qalıcı olacaq.
Bu mərhələdə əsas vəzifə mərkəzi bankların üzərinə düşür. Böyük mərkəzi banklar bir tərəfdən qlobal canlanma, digər tərəfdən yüksək inflyasiya, qlobal təchizat, nəqliyyat və enerji böhranı ilə üzləşdilər. Daimi yüksək inflyasiya riskinə qarşı FED başda olmaqla monetar ekspansiyadan çıxmaq üçün hazırlıqlara başlanılıb. FED, yəqin ki, 2-3 noyabrda keçiriləcək iclasında kəmiyyət yumşalmasından çıxış cədvəlini açıqlayacaq və 2022-ci ilin ortalarında kəmiyyət yumşalmasına son qoyacaq. FED-in bu sərtləşdirmə addımı 2022-ci ildə qlobal iqtisadiyyatda həlledici olacaq. Avropa mərkəzi bankı isə bir müddət monetar ekspansiyaya davam edəcək.
İqtisadiyyatlarda yüksək inflyasiya ilə birləşən yavaşlama baş verərsə, staqflyasiya dövrünün baş verəcəyi ilə bağlı narahatlıq yaradır. Tənəzzül uzaq bir ehtimal kimi görünür. Əgər mərkəzi banklar düzgün qərar verməsələr, yüksək inflyasiyanın 1970-ci və 1980-ci illərdəki kimi davam edəcəyi ilə bağlı böyük şübhələr var.
2022-ci ildə monetar ekspansiyaların tədricən dayandırılması iqtisadiyyatlarda məhdud yavaşlamaya səbəb olacaq. Peyvəndin bütün dünyada yayılması ilə 2022-ci ilin ikinci yarısında daha balanslı və daimi olacaq. Bu, iqtisadi artımı dəstəkləyəcək. Yüksək inflyasiya 2022-ci ilin ortalarına qədər davam edəcək və ilin ikinci yarısından etibarən tədricən, lakin ləng enişlə normallaşmağa başlayacaq. 2022-ci ildə dünya iqtisadiyyatı 4 %-dən çox artacaq və staqflyasiya olmayacaq.
Dünya mal ticarəti monetar ekspansiyadan, peyvənddən və iqtisadi artımdan çıxış ssenarisində artmağa davam edəcək. Bununla belə, 2022-ci ildə dünya mal ticarətində artım 2021-ci illə müqayisədə həm kəmiyyət, həm də dəyər baxımından daha yavaş olacaq. Yəqin ki, kəmiyyətdə 4-5 %, dəyərdə isə 6-7 % artım olacaq.
Ümumilikdə inflyasiya öz yerini durğunluğa vermə ehtimalı staqflaysiya yaradacaqdır. Bu da inflyasiya ilə işizliyin artmasına, ölkələrdə iqtisadi durğunluğun başlamasını və son nəticədə iqtisadi böhranın yaranmasını qaçılmaz edir. Qlobal səviyyədə yarana biləcək enerji böhranı isə iqtisadi artımın zəifləməsinə gətirib çıxarır ki, bu proses də, karbohidrat enerji mənbələrinə olan tələbatı aşağı salacaq. Təbii ki, bu da neft iqtisadiyyatına malik İEÖO-in iqtisadi vəziyyətinə mühüm təsir göstərəcəkdir.
