Büdcə kəsrləri ümumi təyin etməyə görə, dövlət gəlirinin onun xərclərindən az olmasıdır. Büdcə kəsrlərini yoluna qoymaq üçün isə dövlət borc üsuluna əl atacaq. Bu öhdəliklər daxili və xarici borclar olmaq üzrə ikiyə ayrılır. Bununla yanaşı, iqtisadi durğunluq zamanlarında canlanma təmin etmək (böhrandan çıxış) üçün Keynes məntiqinə görə, büdcə kəsiri vermək zəruridir. Bunu vergiləri və ya dövlət xərclərini artıraraq təmin edən dövlət bu sayədə tələbi artırmağı hədəf seçər. Bunun, yəni büdcə kəsrlərinin səbəbləri Türkiyədə olduğu kimi; ictimai xidmətə duyulan ehtiyacın çox olması, sürətli əhali artımı, qənaət nisbətinin böyümə sürətinin maliyyəsində qeyri-kafi qalması, maliyyə intizamının olmaması, ictimai seqmentin böyüklüyü, ictimai təşkilatların, dövlət müəssisələrinin səfərbər olmalarıdır.
Büdcə kəsrlərinin qısa müddətli təsiri
Büdcə kəsrinin birinci təsiri, milli qənaətləri azaltmasıdır. İnkişaf etmiş ölkələrdəki qənaətlərin azlığı bu həqiqətlə bağlıdır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin lokomotivi mövqeyindəki Çin, Hindistan kimi ölkələr isə yüksək qənaət nisbətlərinə sahibdirlər və büdcə artığı verməkdədirlər. Eyni zamanda kəsrlərin sahibi olan dövlət də öz qənaətini azaltmaqdadır. Fərdi qənaətlərin azalmasının səbəbi isə vergilərin azaldılması və ya xərclərin artırılması ilə gəlirlərin artmasıdır. Gəlirlərdəki artım istehlakı artıracağı üçün, xərclənən xırda gəlirlərin qənaətləri azalacaq. Qənaətlərin azalması dəqiq investisiya sərmayə məhdudlaşdırılmasını azaldacaq və borc ehtiyacı artacaq. Belə bir vəziyyətdə isə faiz dərəcələri yüksələcək və yalnız isti pul daxilolmaların artmasına görə istehlak mərkəzli bir cəmiyyət ortaya çıxacaq.
Yekunlaşdırmaq lazım olsa, büdcə kəsrləri milli qənaəti azaltmaqda, investisiya salmaqda, dəqiq ixracatı azaltmaqda və sərmayə girişinə səbəb olmaqdadır. Bu təsirlərin ortaya çıxış səbəbi faiz dərəcələrində artım və milli pulun dəyərindəki yüksəlişdir.
Büdcə kəsrlərinin uzun müddətli təsiri
Qənaətlərin azalması üçün düşən investisiyalar daha az istehsala və daha çox istehlaka səbəb olacaq. Belə bir vəziyyətdə isə nisbətsiz şəkildə xarici borc yolu seçiləcək. Xarici borc yolları ilə xarici hakimiyyət artacaq və milli qazanclar düşəcək. İstehsaldan istehlak etmək sonsuz bir dövr halına gəldiyi zamanlarda isə tıxanma qaçınılmaz olmaqdadır. Faiz nisbətlərinin yüksəlməsi ilə daha çox borc alan bir ölkə vəziyyətinə gəlmək, dünyada möhtərəmliyin və güvənliyin sarsılmasına səbəb olacaq. Bu etibarsızlıqlar kredit qeydlərinin salınması və ən nəhayət, ölkədəki hər insana düşən illik gəlirin enişi borcların ödənə bilməz hala gəlməsi ilə nəticələnəcək.
Qısası, milli qənaəti azaltmaq surətiylə, ya sərmayələri ya da dəqiq ixracatı salan büdcə kəsrləri nəticədə, daha aşağı sərmayə stoku və milli varlıqlar üzərində daha böyük xarici hakimiyyətin yaranmasına səbəb olmaqdadır.
Büdcə kəsrlərinin uzun müddət davam etdirilməsi və ya kamuflyaj edilməsi ölkədə hər adam üçün düşən illik gəlir yüksəlmələri ilə mümkündür. Çünki, böyüyən büdcə kəsrləri eyni nisbətdə və ya daha sürətli böyüyən ölkədaxili adambaşına düşən illik gəlirin borc nisbətini aşağı göstərməkdə, güvən böhranına səbəb olmamaqda və mövcud mənfilikləri gizləməkdədir. Lakin, iqtisadi durğunluq və ya qlobal bir böhran illik gəlirin böyük nisbətdə enişinə səbəb olsa, öhdəliyin proporsional böyüklüyü yüksələcək və güvən böhranı təmin olunacaq. 15 Sentyabr 2008-ci ildə 150 illik nəhəng maliyyə qəpiyi Lehman Brothersin iflası ilə başladığı qəbul edilən son iqtisadi böhran, Yunanıstan üzərində belə bir təsirə səbəb oldu.
Yuxarıdakı cədvəllərdən da göründüyü kimi, uzun illər davam edən büdcə kəsrləri qənaətləri azaltmış və ticarət tarazlığına mənfi təsir etmişdir. İllər boyunca ölkənin idxalı artmış və ixracatı azalmışdır. Digər bir ifadə ilə, ölkə istehsaldan istehlak etməyə başlamışdır. Qəzetlərdə çıxan “Yunanıstanı lüks marağı iflasa uğratdı” xəbərləri bu gerçəyə işarə edir. İllik yüksək böyümə nisbətləri aşkar edilsə də, bunun virtual bir böyümə olduğu 2008-ci ildə başlayan böhranda açıq bir şəkildə göstərilməkdədir. Investisiyaların düşməsinə səbəb olan büdcə kəsrləri artaraq davam etmişdir və bu, siyasi seçimlərdə xüsusi təsirə məruz qalınca tənəzzül qaçınılmaz olmuşdur.
Böhranın təsirləri Yunanıstanın iki əhəmiyyətli sektoru olan turizm və gəmiçilikdə daha çox hiss edilmişdir. Bununla yanaşı, AB-da başlayan artımın sürətlənməsi əkinçiliyin və sənayenin payını azaldarkən, xidmət sektorunun payını artırmışdır. Sənayenin digər AB üzvü ölkələrinə nisbətən iqtisadiyyatdakı payı daha məhduddur. Bu pay son 5 il içində 13% səviyyəsindədir. 2006-cı ildə sənayenin (enerji daxil-inşaat xaric) her adama düşən illik gəlir içindəki payı AB Rəsmi statistikalarına görə 13.7% olmuşdur. Eyni nisbət 2007-ci ildə 13.3%; 2008-ci ildə isə 13.6% şəklində reallaşmışdır. Xidmətlər sektorunun ÜDM-ə (Ümumi Daxili Mehsul) qatqısı inkişaf etmiş ölkədə olduğu kimi mühüm yer tutur. Turizmin milli gəlirdə əhəmiyyətli bir payı var və bu sektor ölkənin ödənişlər tarazlığı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. ÜDM içindəki pay 2002 – 2008 arasındaki son 6 ildə 80% səviyyəsindədir. Xidmət sektorunun payı 2008-ci ildə 0.2 ballıq bir artımla 83.1% olaraq reallaşmışdır. ÜDM komponentləri içində əkinçiliyin düşməsinin davam etdiyi göstərilməkdədir. Son 5 ildə əkinçilik payında 2 bala yaxın bir azalışı mövcuddur. Kənd Təsərrüfatı sektorunun ÜDM içindəki payı 2008-ci ildə təxminən 0.4 ballıq bir geriləmə ilə 3.3% -ə düşmüşdür. Bunun əksinə olaraq, sənayenin payında 2008-ci ildə 13.6%-ə doğru yüngül bir artım olduğu göstərilmişdir.
Yunanıstan hökumətinin aldığı qərarlar nəticəsində, “borc alan əmr edər” sözünün reallaşdığı və bu əmrlərə uyğun hərəkət edildiyi göstərilir. Bununla yanaşı, qənaət və sıxma tədbirləri xalq arasında etiraz yaratmış və ictimai hadisələrə səbəb olmuşdur.
Yekun olaraq: Başqa bütün hallar sabitkən, dövlətlər uzun müddət büdcə kəsirlərini maliyyələşdirə bilərlər. Lakin iqtisadi böhranlar kimi fövqəladə vəziyyətlər adambaşı illik gəliri düşürəcəyi üçün bu mümkün deyil. Büdcə kəsrləri iqtisadiyyatda qənaətlərin azalması, investisiyaların düşməsi, istehsal və istehlakın yayılması, ixracatın azalması və idxalatın artmasına səbəb olmaqdadır. İctimai təsir isə cəmiyyətin istehlakçı mövqeyə keçməsi, rahat həyata alışması, dövlətə iqtisadi bağlılığın artması və nəhayət, ictimai hadisələrə səbəb ola bilməsidir. Bütün bu təsirlərə məruz qalan Yunanıstanda da, eyni zamanda, son nöqtə sayılan bu iqtisadi tənəzzül reallaşmışdır.
